ساده ترین و کوچک ترین کتون با فرمول C3H6O استون (acetone) یا پروپانون نام دارد. این ترکیب آلی مایعی بی رنگ با بوی تند، بسیار فرار و قابل اشتعال است که به سرعت با آب مخلوط و در هوا تبخیر می شود. این مولکول قطبی به طور طبیعی در بدن به عنوان یک محصول جانبی متابولیسم وجود دارد.
این ترکیب یک حلال آلی مهم در صنعت به حساب می آید. معمولا آن را به عنوان حلال و برای تولید متیل متا آکریلات می سازند. البته این ماده در پاک کننده های لاک های ناخن و به عنوان رقیق کننده رنگ نیز بسیار رایج است.
مشخصات فیزیکی و شیمیایی:
| نام دیگر | پروپانون |
| فرمول شیمیایی | C3H6O |
| مشخصات ظاهری | مایع بی رنگ با بوی تند و تحریک کننده |
| نقطه ذوب | 94.7ºC- |
| نقطه جوش | 56.05ºC |
| دانسیته | 0.7845 g/cm3 |
| حلالیت | قابل اختلاط با آب، بنزن، دی اتیل اتر، متانول، اتانول، کلروفرم |
روش تهیه:
این ترکیب آلی فرار برای اولین بار از تقطیر سرب (II) استات تولید شد. در گذشته این ماده را از تقطیر خشک استات ها، مانند استات کلسیم در دکربوکسیلاسیون کتونیک تولید می کردند که معادله این واکنش به شرح زیر است:
Ca(CH3COO)2 → CaO(s) + CO2(g) + (CH3)2CO (v)
امروزه استون را به طور مستقیم و غیر مستقیم از پروپیلن می سازند. 83% از این ماده را از فرایند کومن به دست می آید؛ در این فرایند بنزن با پروپیلن آلکیله می شود تا کومن تولید شود، سپس توسط هوا فنل و استون اکسید می شوند. البته فرایند های دیگر مانند اکسیداسیون مستقیم پروپیلن یا هیدراته شدن پروپیلن باعث تولید استون نیز می شود.
کاربردهای استون:
این ترکیب در طیف گسترده ای از صنایع کاربرد دارد که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.
صنعتی:
می توان حدود یک سوم استون تولیدی در جهان را به عنوان حلال در نظر گرفت و یک چهارم آن به عنوان پیش ساز متیل متا آکریلات مصرف می شود.
حلال:
این ماده یک حلال عالی برای بسیاری از پلاستیک ها و الیاف های مصنوعی است. برای نازک کردن رزین پلی استر، تمیز کردن ابزار ها و حل کردن اپوکسی ها قبل از سفت شدن استفاده می شود. همچنین به عنوان یک چربی گیر سنگین، در آماده سازی فلز قبل از رنگ آمیزی یا لحیم کاری مورد استفاده قرار می گیرد. استون به عنوان حلال در صنعت دارو سازی نیز کاربرد دارد و در برخی از داروها به عنوان یک ماده ی کمکی عمل می کند.
حامل استیلن:
این ترکیب آلی فرار مایعی بسیار قابل اشتعال است که به طور گسترده به عنوان حلال برای ذخیره و حمل و نقل ایمن استیلن استفاده می شود. ظروف متخلخل را ابتدا با استون و سپس با استیلن پر می شوند.
تمیز کردن:
استون را معمولا در محیط های آزمایشگاهی برای شستشو ظروف شیشه ای و حذف باقی مانده ها و جامدات، پیش از شستشو نهایی استفاده می کنند.
پزشکی:
در پزشکی نیز از این ترکیب بهره می برند که در ادامه برخی از این کاربردها را بررسی خواهیم کرد.
بافت شناسی:
از استون در زمینه آسیب شناسی برای یافتن غدد لنفاوی در چربی اطراف روده بهره می برند؛ این ترکیب با حل کردن چربی ها یافتن غدد را آسان تر می کند.
چربی زدایی پوست:
متخصصان پوست از این ترکیب به همراه الکل برای درمان آکنه در لایه برداری شیمیایی پوست استفاده می کنند. امروزه رایج ترین لایه بردار های شیمیایی شامل اسید سالیسیلیک، اسید گلیکولیک و اتانول هستند. معمولا با استفاده از استون در فرایند چربی زدایی، چربی اضافی پوست را از بین می برند و پوست را تمیز می کنند.
از استون اغلب در پاک کننده هایی مانند لاک ناخن استفاده می کنند. همچنین میکاپ آرتیست ها برای پاک کردن چسب از روی توری کلاه گیس یا سبیل از استون بهره می برند.
سایر کاربردها:
این ماده در انواع محصولات مصرفی مانند لوازم آرایشی، محصولات مراقبت شخصی و غذاهای فراوری شده مانند غذاها و کنسرو ها حضور دارد. در نساجی برای چربی زدایی پشم و صمغ زدایی ابریشم مورد استفاده قرار می گیرد و عنصر اصلی در پاک کننده های ناخن است.
MSDS و نکات ایمنی:
مایعی بسیار اشتعال پذیر است و زمانی که اکسید می شود استون پر اکسید که یک محصول جانبی است به دست می آید؛ این ترکیب بسیار ناپایدار با قابلیت انفجار بالا است.
- در صورت تماس با چشم ها باعث درد و قرمزی می شود. اگر لنز تماسی دارید آن را خارج کنید و پس از تماس، چشم آسیب دیده را برای 15 دقیقه با آب فراوان بشویید.
- در صورت بلع، دهان خود را با آب بشویید و سعی نکنید با استفراغ آن را خارج کنید.
- این ترکیب باعث تحریک، خارش و خشکی پوست می شود. پس از تماس لباس های آلوده را تعویض کرده و آن ناحیه را با آب فراوان بشویید.
- استنشاق استون باعث سرگیجه، سردرد و خواب آلودگی میشود.
- استون خیلی سریع تبخیر می شود و در سیستم های آبی باعث کاهش اکسیژن می شود.
- برای خاموش کردن آتش ناشی از این ماده از اسپری آب، فوم الکل مقاوم و مواد شیمیایی خشک استفاده کنید.
- این ترکیب را در مکانی با تهویه مناسب و خنک نگهداری کنید.
در زمان کار با این ماده حتما از لباس، عینک و دستکش محافظ استفاده کنید.
جمع بندی:
استون یک مولکول آلی بی رنگ با بویی تند و بسیار اشتعال زاست. این ترکیب یک حلال آلی مهم در صنعت به حساب می آید و از رایج ترین و مهم ترین کاربردهای آن میتوان به پاک کننده لاک ناخن و رقیق کننده رنگ ها اشاره کرد.
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.