اسانس چیست؟

ترکیباتی که با جذب عطر و طعم گیاهان از آنها استخراج می شوند، اسانس (essential oil) نام دارند. با توجه به ترکیبات منحصر به فردی که هر گیاه دارد، آنها هم از ترکیبات خاصی برخوردارند. روش ساخت آنها بسیار مهم است زیرا برخی از آنها دارای ساختار ظریفی هستند و در صورت استفاده از روش نامناسب ترکیبات آن کاملا عوض می شود. این ترکیبات مانند اسید های آمینه یا اسیدهای چرب برای انسان ها ضروری نیستند اما از لحاظ تغذیه ای برای یک موجود زنده ضروری به حساب می آیند. استفاده از این آب های غلیظ گیاهی، در لوازم آرایشی رو به افزایش است.

استنشاق این مواد قسمتی از مغز را تحریک می کند که نقش اساسی در احساسات، رفتار ها و حس بویایی در حافظه بلند مدت شما دارد. در واقع این بخش باعث تشکیل خاطرات می شود، پس می توان نتیجه گرفت که چرا بوهای آشنا یاد آور خاطرات یا احساسات هستند.

اسانس چیست؟

یک مایع آبگریز و غلیظ که حاوی ترکیبات شیمیایی فرار است و به راحتی در دمای معمولی اتاق تبخیر می شود، اسانس نام دارد. این ترکیبات به عنوان روغن های فرار، روغن های اتری یا روغن های گیاهی نیز شناخته می شوند. آنها حاوی عطر گیاهی هستند که از آن مشتق می شوند. اسانس های واقعی آنهایی هستند که در طول فرایند استخراج کمترین تغییر را داشته باشند، پس آنهایی را انتخاب کنید از از راه تقطیر یا پرس سرد مکانیکی استخراج شده باشند.

به طور کلی این ترکیبات را می توان به دو دسته ی خالص و شیمیایی تقسیم بندی کرد. ترکیبات خالص، تنها حاوی ترکیبات گیاهی معطر بدون مواد افزودنی هستند اما ترکیباب شیمیایی حاوی افزودنی ها و سایر مواد هستند. این ترکیبات شیمیایی به دو دسته ی ترپنوئیدها و فنیل پروپانوئیدها تقسیم می شوند. این مواد از راه پوست توسط گرمای بدن می توانند جذب شوند و تاثیراتی روی تنفس، ضربن قلب و فشار خون دارد. به همین دلیل برخی افراد ادعا می کنند که این ترکیبات می توانند روی بدن تاثیر فیزیکی داشته باشند.

روش تهیه:

اسانس ها از راه تقطیر یا روش های مکانیکی مثل پرس سرد تهیه می شوند؛ البته قبل از کشف تقطیر، تمام آنها را با پرس خارج می کنند. این ترکیبات را معمولا با استفاده از تقطیر و استفاده از بخار استخراج می کنند؛ همچنین فرایندهای دیگر مانند استخراج با حلال، استخراج روغن مطلق، ضربه زدن و پرس سرد نیز وجود دارد.

تقطیر:

بیشتر اسانس ها مانند اسطوخودوس، نعناع فلفلی و اکالیپتوس از راه تقطیر بدست می آیند. در این روش، مواد خام گیاهی مانند گل، برگ، چوب، ریشه یا پوست در دستگاه تقطیر روی آب قرار می گیرند. در ادامه آب گرم می شود و بخار از مواد گیاهی عبور می کند و ترکیبات فرار را تبخیر می کند. سپس بخارها از راه لوله های پیچیده جریان می یابند و به مایع تبدیل می شوند و در نهایت جمع آوری می شوند.

استخراج با حلال:

اکثر گل ها حاوی روغن فرار کمی هستند و اجزای شیمیایی ظریفی دارند که به راحتی توسط حرارت زیاد در تقطیر تغییر شکل می دهند. در این محصولات به جای تقطیر از حلال هایی مانند هگزان و کربن دی اکسید فوق بحرانی برای استخراج این مواد استفاده می کنند. عصاره هگزان و سایر حلال های آبگریز مخلوطی از اسانس، موم، رزین و سایر مواد گیاهی چربی دوست (محلول در روغن) هستند.

دی اکسید کربن فوق بحرانی:

به عنوان حلال در استخراج سیال فوق بحرانی استفاده می شود. این فرایند دمای پایین، از تجزیه و دناتوره شدن ترکیبات جلوگیری می کند. زمانی که استخراج کامل می شود، فشار به محیط کاهش می یابد و دی اکسید کربن دوباره به گاز تبدیل می شود.

روش های مکانیکی:

بیشتر روغن های مرکبات برای پوست به صورت مکانیکی یا فشار سرد استخراج می شوند. به دلیل زیاد بودن روغن در پوست مرکبات و هزینه اولیه برای رشد و برداشت مواد اولیه، این اسانس ها از سایرین ارزان تر هستند. روغن لیمو یا پرتقال شیرین به عنوان محصولات جانبی صنعت مرکبات به دست می آیند.

انواع اسانس ها:

می توان گفت امروزه بیش از 90 نوع از این ترکیبات وجود دارد که هر کدام بو و خواص منحصر به فرد خود را دارند؛ در ادامه لیستی از محبوب ترین آنها را خواهید دید.

نعناع فلفلی	تقویت انرژی و کمک به هضم غذا
اسطوخودوس	از بین بردن استرس
چوب صندل	کمک به تمرکز و آرام کردن اعصاب
ترنج	کاهش استرس و بهبود زخم های ناشی از اگزما
بابونه	بهبود خلق و خو و ایجاد آرامش
درخت چای	مبارزه با عفونت و تقویت سیستم ایمنی
یاس	کمک به افسردگی، زایمان و میل جنسی
لیمو	کمک به هضم، بهبود خلق و خو و سردرد

نعناع فلفلی، لیمو، اسطوخودوس، رزماری و کندر بهترین اسانس های شناخته شده هستند.

کاربرد اسانس ها:

امروزه از این مواد بیشتر در عطرها، لوازم آرایشی، صابون، خوشبو کننده هوا، طعم دهنده برای غذاها و نوشیدنی ها و افزودن رایحه به محصولات پاک کننده خانگی استفاده می کنند. همچنین از این ترکیبات برای رایحه درمانی و ایجاد آرامش بهره می برند اما اثرات مثبتی در درمان بیماری ها ندارند. در واقع مطالعات نشان می دهد که این ترکیبات نمی توانند هیچ بیماری مزمنی را درمان کنند و تنها برای ایجاد آرامش مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از این مواد می تواند باعث واکنش های آلرژیک و تحریک پوست شود حتی یک مورد مرگ هم گزارش شده است.

سایر کاربرد های این ماده خوشبو کننده خانه ها و لباس های شسته شده، رایحه ی طبیعی، دافع پشه ها و افزایش ماندگاری در صنایع غذایی است. برای مثال برخی از آنها به عنوان عامل طعم دهنده برای استفاده در غذاها، نوشیدنی ها و شیرینی ها استفاده می شوند.

استرس و اضطراب:

طبق برآورد از جامعه آماری تقریبا 43% از افرادی که استرس دارند از این مواد به عنوان نوعی درمان برای جایگزین کمک به تسکین علائم خود استفاده می کنند. از آنجایی که این مواد از راه پوست توسط گرمای بدن جذب می شوند، استفاده از آنها در طول ماساژ درمانی به کاهش استرس و ایجاد آرامش کمک می کنند.

بی خوابی:

بوییدن روغن اسطوخودوس باعث بهبود کیفیت خواب زنان پس از زایمان و بیماران قلبی می شود.

دافع حشرات:

از این ماده می توان به عنوان یک آفت کش طبیعی استفاده کرد. این مواد اثرات بازدارنده ای مانند دفع، مهار هضم و توقف رشد، کاهش سرعت تولید مثل و مرگ آفات (به ویژه حشرات) را دارند. اما این مواد نمی توانند جایگزین مناسبی برای آفت کش های مصنوعی باشند.

ضد میکروبی:

برخی از این این ترکیبات اثرات ضد میکروبی دارند و برای ترکیب مواد غذایی در شرایط آزمایشگاهی ارزیابی شدند.

کاربرد اسانس ها برای پوست:

این مواد دارای خواص آنتی اکسیدان، ضد میکروبی، متعادل کننده، کاهش چربی پوست، آرام کردن التهاب و تحریک، کمک به حفظ رطوبت و بهبود ظاهر خطوط و چین و چروک ها هستند به همین دلیل امروزه در اغلب لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می شوند.

کاربرد برای مو:

هر کدام از آنها دارای خواص خاصی هستند که برای کاربردهای مختلف استفاده می شوند. برای مثال اسانس بادام پوست سر را مرطوب می کند، روغن سدر با تحریک پوست سر باعث افزایش رشد موها می شود و روغن بابونه مو ها را نرم و درخشان می کند.

عطر:

از این مواد از گذشته تا به امروز برای تهیه عطر ها استفاده می کنند.

این ترکیبات باعث ایجاد رایحه های مختلف و تقویت رایحه ی اصلی می شوند.

مثالی از برخی از اسانس های رایج:

در ادامه برخی از اسانس های رایج را معرفی خواهیم کرد.

اکالیپتوس:

اسانس اکالیپتوس تقطیر شده با بخار در بیشتر کشورها به عنوان یک عامل تمیز کننده و ضد عفونی کننده اولیه به محلول های پاک کننده صابونی و محلول های پاک کننده استفاده می شود. همچنین دارای خاصیت کنترل حشرات و حیوانات موذی است.

اسطوخدوس:

این ترکیب از گذشته تولید عطر استفاده می شود و به عنوان دافع حشرات استفاده می شود.

گل رز:

این اسانس قرن هاست که جزء اصلی روتین مراقبت از پوست بوده و به رفع استرس و اضطراب نیز کمک می کند.

نعناع:

از این ترکیب برای استفاده موضعی برای مشکلاتی مانند سردرد، دردهای عضلانی، خارش و درد مفاصل استفاده می شود.

مزایا:

این مواد بو بسیار خوبی دارند که استرس را کاهش می دهند و به بهبود کیفیت خواب کمک می کنند.

عوارض اسانس ها:

این ترکیبات طبیعی بی خطر نیستند و به دلیل داشتن ترکیبات فعال زیستی می توانند به سلامتی آسیب وارد کنند.

• عوارض ناشی از این ترکیبات حملات آسم، سردرد و واکنش های آلرژیک است.
• بلع این مواد توصیه نمی شود، زیرا در برخی از دوزها می توانند کشنده باشند.
• اسانس هایی مانند دارچین که دارای فنل بالایی هستند می توانند باعث تحریک پوست شوند، پس نباید آنها را به طور مستقیم روی پوست استفاده کرد. همچنین انواع مرکبات واکنش پذیری پوست را در برابر نور خورشید افزایش می دهند و می توانند باعث سوختگی شوند.
• نقطه اشتعال هر کدام از آنها بسیار متفاوت است ولی به عنوان مایعات قابل اشتعال شناخته می شود (نقطه اشتعال 50 تا 60 درجه سانتی گراد)

این ترکیبات می توانند نسبت به لاستیک ها و پلاستیک ها تهاجمی باشند، پس لازم است هنگام حمل و نقل از تجهیزات مناسب استفاده کرد. اغلب برای جا به جایی آنها از سرنگ های شیشه ای استفاده می شود.

جمع بندی:

اسانس ها ترکیباتی هستند که از راههایی مانند تقطیر یا فشار مکانیکی از گیاهان بدست می آیند. امروزه این ترکیبات کاربردهای گسترده ای در صنعت لوازم آرایشی و بهداشتی دارند. علی رغم طبیعی بودن این ترکیبات، می توانند خطرناک باشد. برای مثال دوزهای خیلی بالا از آنها می تواند باعث مرگ شود یا برخی از آنها می توانند باعث ایجاد تحریک و التهاب پوست شوند.