حلال استون که به نام پروپانون نیز معروف است ساده ترین کتون بوده که فرار، قابل اشتعال و بی رنگ است. با توجه به اینکه پروپانون در آب و بسیاری از حلال های آلی انحلال پذیر است، در صنایع مختلف کاربردهای زیادی به عنوان یک حلال آلی دارد. همچنین در بدن به عنوان محصول جانبی متابولیسم و تجزیه چربی ها، تولید میشود. در این مقاله با حلال استون و کاربردهای آن در زندگی و صنعت آشنا خواهیم شد.
کاربرد حلال استون چیست؟
از استون در محصولاتی مانند پاک کننده لاک ناخن، پاک کننده رنگ و پاک کننده لاک استفاده می کنند. برخی نیز از استون برای تولید پلاستیک، لاک و منسوجات استفاده می کنند. یکی از کاربرد های عمده ی این ماده به عنوان حلال در صنایع تولید پلاستیک است، به طوری که با فنول واکنش داده و تولید بیس فنول A می کند که یکی از مهم ترین مواد اولیه برای تولید انواع مواد پلیمری است. از این ماده برای انحلال استیلن استفاده می شود به طوری که هر لیتر استون، 250 لیتر استیلن را در فشار 10 بار در خود حل میکند و موجب نگهداری این ماده ی بسیار اشتعال پذیر می شود. استون یک حد واسط شیمیایی در تولید متیل متاکریلات است و در تولید بسیاری از مواد از جمله کلروفرم و متیل ایزو بوتیل کتون و… نقش دارد. این ماده حتی در تولید مواد غذایی به خصوص نان کاربرد دارد زیرا باعث سفید شدن آرد می شود. در ادامه به برخی از مهم ترین کاربردهای آن می پردازیم:
حلال
استون یک حلال خوب برای بسیاری از پلاستیک ها و برخی الیاف مصنوعی است. برای رقیق کردن رزین پلی استر، تمیز کردن ابزارهای مورد استفاده با آن و حل کردن اپوکسی های دو قسمتی و چسب قبل از سفت شدن استفاده می شود. به عنوان یکی از اجزای فرار برخی از رنگ ها و لاک ها استفاده می شود. به عنوان یک چربی‌گیر سنگین، در آماده‌سازی فلز قبل از رنگ‌آمیزی یا لحیم کاری و از بین بردن شار رزین پس از لحیم کاری مفید است.
محصولات مراقبت شخصی
C3H6O در محصولات آرایشی به عنوان یک حلال باعث اختلاط بیشتر مواد شیمیایی شده و با خاصیت لایه برداری خود در از بین بردن آکنه به عنوان یک محصول مراقبت از پوست موثر است. البته در مقادیر بیشتر از حد مجاز، باعث تحریک چشم یا پوست شده و با وجود فراریت بالا موجب تبخیر رطوبت پوست و در نتیجه خشکی آن خواهد شد. مهم ترین کاربرد پروپانون در پاک کننده های لاک ناخن است که مصرف زیاد آن ناخن ها را ضعیف و شکننده میکند.
داروسازی
در این زمینه از حلال استون به عنوان یک ماده ی به حجم رساننده که دارو را به دوز مورد نظر می رساند، استفاده می شود که به عنوان یک ماده جانبی در اکثر داروها وجود دارد. این ماده در بسیاری از موارد به عنوان ضد عفونی کننده کاربرد دارد و در نمونه های حیوانی اثرات ضد تشنج ایجاد کرده است. همچنین این ترکیب به عنوان دناتوره کننده در الکل دناتوره کاربرد دارد. به طور کلی استفاده از استون به منظور افزایش اثر بخشی داروهای مایع و قرص ها، ضروری است.
نساجی
پروپانون قادر است مواد چسبده را از منسوجات پاک کند بنابراین از این ماده برای از بین بردن چربی، چسب، رزین اپوکسی و … در این صنایع استفاده میشود.
الکترونیک
در تمیز کردن وسایل الکترونیکی استفاده می شود. بسیاری از پاک کننده های وسایل الکترونیکی و لوازم خانگی از استون به عنوان حلال استفاده می کنند. بنابراین، در تمیز کردن وسایل و وسایل الکترونیکی استفاده می شود. با استفاده حلال استون می توان سطح همه ی قطعات الکترونیکی را به خوبی تمیز کرد و درنتیجه کارایی آن ها را افزایش داد.
محیط زیست
استون میتواند به عنوان یک لجن زدا در آب عمل کند و باعث پاکسازی آن شود، در این صورت به بهبود کیفیت محیط برای حیوانات و گیاهان کمک کرده و به دلیل آلی بودن آسیبی به آنها وارد نمیکند.
نفت
C3H6O با رقیق کردن بنزین فرایند پخش و تبخیر آن را بهبود می بخشد و در نتیجه باعث افزایش بازده سوخت خواهد شد.
آزمایشگاه
در آزمایشگاه از این حلال قطبی برای شستشوی تجهیزات شیشه ای استفاده میشود که میتواند فرایند خشک شدن انها هم تسریع کند. نقطه ی انجماد استون 80- درجه سانتی گراد است، در نتیجه برای واکنش هایی که در دمای پایین انجام میشوند موثر واقع می شود.
بخارات استون در نور ماورای بنفش دارای خاصیت فلورسانس هستند و می توان از آن به عنوان ردیاب استفاده کرد.همچنین حلال استون در کاهش ویسکوزیته ی محلول ها و افزایش رقت آنها هم موثر است.
مصارف خانگی
برای از بین بردن لکه های روغن از روی دیوارها استفاده می شود. همچنین لکه های سرسخت جوهر را می توان با استفاده از استون از بین برد. به عنوان رقیق کننده رنگ برای رنگ های روغنی و رزین ها استفاده می شود و همچنین می توان از آن برای تمیز کردن قلم مو و سایر وسایلی که در هنگام رنگ آمیزی استفاده می شد، استفاده کرد.
خطرات
استون در آزمایشگاه اشتعال پذیر و سمی بوده و در صورت استنشاق موجب گلو درد و سرفه خواهد شد ولی استفاده ی غیرمسقیم از آن در در بسته بندی مواد غذایی و چسب بی خطر اعلام شده است .تاکنون هیچ گونه زیان ناشی از مصرف معمول استون بر سلامت انسان گزارش نشده است. البته در کارخانه های تولید و یا سالن های ناخن باید حتما تهویه متناوب صورت گیرد.
جمع بندی
در این مقاله سعی کردیم با استون آشنا شویم و به بررسی کاربردهای آن بپردازیم. استون ترکیبی است که به دلیل امتزاج پذیری با آب و انحلال پذیری در بسیاری از حلال های آلی کاربرد گسترده ای در مصارف خانگی و صنعتی دارد. از مهم ترین کاربردهای آن می توان به استفاده به عنوان حلال، پاک کننده قطعات الکترونیکی، محصولات آرایشی و بهداشتی، داروسازی و… اشاره کرد. حلال استون اشتعال پذیر بوده و استنشاق آن می تواند موجب گلو درد و سرفه می شود.
