آسپارتام یک شیرین کننده کم کالری است که ده ها سال است به عنوان راهی برای کاهش مصرف قندهای اضافی مورد استفاده قرار می گیرد. آسپارتام حدود 200 برابر شیرین تر از شکر است و بنابراین مقدار کمی از آن برای مطابقت با شیرینی قند مورد نیاز است. در غذاها و نوشیدنی های آماده، اغلب با سایر شیرین کننده ها یا اجزای غذا ترکیب می شود تا طعم تلخ را به حداقل برساند و طعم کلی را افزایش دهد. این ترکیب در کنار شیرین کننده های دیگر مانند ساخارین، در بیش از 6000 غذا و نوشیدنی هایی که فروخته می شود، وجود دارد. با توجه به مصرف بسیار این ترکیب، فواید و مضرات آسپارتام به وفور مورد بررسی قرار گرفته است.
علی رغم دریافت تاییدیه سازمان غذا و دارو آمریکا، و اروپا و بسیاری از کشور ها در سراسر جهان، این ترکیب همچنان یکی از بحث برانگیزترین افزودنی های غذایی مورد استفاده است. در این مقاله جدیدترین شواهد در مورد فواید و مضرات آسپارتام را بررسی می کنیم.
مواد غذایی حاوی آسپارتام
بسیاری از غذاها و نوشیدنی هایی که دارای برچسب \بدون قند\ هستند ممکن است حاوی این شیرین کننده مصنوعی باشند. موارد زیر حاوی این ترکیب می باشند:
- سودای رژیمی
- آدامس
- آب نبات بدون قند
- بستنی بدون قند
- ماست کم کالری
- آب میوه کم کالری
تولیدکنندگان دارو همچنین از این ماده برای خوش طعم شدن برخی از داروها استفاده می کنند. از جمله این داروها ملین ها و ویتامین های جویدنی هستند.
بیشتر بخوانید: شیرین کننده مصنوعی چیست؟
فواید آسپارتام
در ادامه برخی از مهم ترین فواید آسپارتام را خواهیم شناخت:
کنترل و کاهش وزن
با افزایش میزان اضافه وزن و چاقی و مشکلات مربوط به سلامتی، متعادل نمودن میزان کالری دریافتی با فعالیت های بدنی به منظور کاهش وزن وحفظ سلامتی ضروری است. مطالعات نشان می دهد که جایگزینی غذاهای شیرین پر کالری با غذاهای شیرین کم کالری منجر به کاهش متوسط وزن می شود. بررسی دیگر نشان می دهد که غذاها و نوشیدنی های شیرین شده با آسپارتام به جای قند، راهی موثر برای کاهش وزن و حفظ آن می باشد چرا که میزان کالری آسپارتام بسیار کمتر از سایر شیرین کننده ها است.
کمک به کنترل دیابت
افراد مبتلا به دیابت می توانند غذاهای شیرین شده با این ماده را بدون نگرانی در افزایش قند خون، مصرف کنند. بر اساس گزارش های منتشر شده، شیرین کننده های کم کالری می توانند نقش مهمی در پیش گیری و مدیریت دیابت داشته باشند. در بیماران مبتلا به دیابت نوع دوم نیز این شیرین کننده های کم کالری می توانند به درمان این افراد کمک کنند.
جلوگیری از پوسیدگی دندان
به گفته انجمن دندانپزشکی آمریکا، شیرین کننده های کم کالری مانند این ماده از تولید اسیدهایی که موجب پوسیدگی دندان در دهان می شوند جلوگیری می کند. مطالعات بالینی نشان داده است که جویدن آدامس بدون قند به مدت 20 دقیقه بعد از غذا می تواند از پوسیدگی دندان جلوگیری کند.
بخشی از رژیم غذایی سالم
این ترکیب را می توان به راحتی به عنوان بخشی از رژیم غذایی سالم گنجاند. می توان از آن برای کاهش یا جایگزینی کالری ناشی از شکر در عین حفظ طعم عالی غذا استفاده کرد.
تقویت طعم و مزه غذا
این ترکیب دارای طعم قوی و شبیه شکر است، بنابراین طعم میوه و مرکبات را در غذاها و نوشیدنی ها تقویت می کند. در آدامس، شیرینی خود را تا چهار برابر بیشتر از آدامس های حاوی شکر نگه می دارد.
مقدار دوز مجاز مصرف آسپارتام
بله. آسپارتام یکی از جامع ترین مواد مورد نیاز در منابع غذایی انسان است که بیش از 200 مطالعه در زمینه ایمنی، آن را تایید کرده است. سازمان غذا و دارو آمریکا در سال 1981 مصرف آن را در غذاهای خشک، تایید کرده است. همچنین در سال 1983 در نوشیدنی های کربناته و در سال 1996 به عنوان شیرین کننده های مواد غذایی مورد تایید قرار گرفت. FDA مقدار دوز مجاز مصرف روزانه این ترکیب را 50 میلی گرم/ کیلوگرم وزن بدن تعیین کرده است. یعنی کسی که 68 کیلوگرم وزن داشته باشد روزانه می تواند 3400 میلی گرم آسپارتام دریافت کند.
مصرف آسپارتام در کودکان
بله. متابولیسم آسپارتام در کودکان سالم مانند بزرگسالان سالم است. EFSA ، FDA و JECFA به این نتیجه رسیده اند که مصرف آسپارتام برای بزرگسالان و کودکان بی خطر است. درست مانند بزرگسالان، تنها استثنا برای کودکان مبتلا به PKU است که باید از مصرف فنیل آلانین خودداری یا مصرف آن را محدود کنند.
غذاها و نوشیدنی هایی که با این ترکیب شیرین شده اند، می توانند شیرینی را بدون افزایش مصرف کالری، مصرف قندهای اضافی یا خطر پوسیدگی دندان، افزایش دهند. با تمرکز بر کاهش مصرف قندهای اضافی در دهه های اخیر، شیوع مصرف روزانه شیرین کننده های کم کالری در کودکان و بزرگسالان از سال 2000 افزایش یافته است.
آیا زنان باردار و شیرده می توانند آسپارتام مصرف کنند؟
بله. به گفته FDA و EFSA، مصرف شیرین کننده های کم کالری، برای زنانی که باردار یا شیرده هستند بی خطر است. تحقیقات نشان داده است که آسپارتام هیچ تاثیری بر مادران باردار یا شیرده یا جنین ندارد. آسپارتام پس از خوردن به سرعت به اسیدهای آمینه فنیل آلانین و آسپارتیک اسید و مقدار کمی متانول متابولیزه می شود ، بنابراین در شیر مادر وجود ندارد.
آیا افراد مبتلا به دیابت می توانند آسپارتام مصرف کنند؟
بله. غذاها و نوشیدنی های تهیه شده با این ماده اغلب به افراد مبتلا به دیابت به عنوان جایگزین قند در غذاها و نوشیدنی های شیرین و به عنوان راهی برای کمک به آنها در ارضای طعم شیرین توصیه می شود. تحقیقات گسترده نشان می دهد که aspartame سطح گلوکز خون را افزایش نمی دهد و یا بر کنترل قند خون در انسان تأثیر نمی گذارد.
عوارض آسپارتام چیست؟
گمانه زنی های بسیاری در مورد مصرف این ماده و عوارض آن وجود دارد اما هیچ یک به طور رسمی تایید نشده اند. با این حال عوارض و معایبی برای این ترکیب نامبرده شده که در ادامه به معرفی آن ها خواهیم پرداخت.
فنیل کتونوریا
فنیل کتونوریا یک بیماری ارثی و نادر است که از تجزیه فنیل آلانین جلوگیری می کند. از طرفی آسپارتام در بدن متابولیزه می شود، به این معنی که پس از خوردن به همان شکل دفع نمی شود و به فنیل آلانین تجزیه می شود. به همین دلیل باید افرادی که مبتلا به بیماری فنیل کتونوریا هستند، از مصرف آن اجتناب کنند. این موضوع باعث شده کارخانجات و تولیدی های مواد غذایی موظف به زدن برچسب حاوی شیرین کننده بر روی مواد غذایی حاوی این ترکیبات شوند. همچنین ترکیبات حاوی این ماده باید دارای هشدار «حاوی منبع فنیل آلانین» نیز باشند.
دیسکینزی تاخیری
دیسکینزیای تاخیری یا TD یک اختلال عصبی است که باعث حرکات تکان دهنده ناگهانی و غیرقابل کنترل صورت و بدن می شود. بیشتر اوقات ناشی از استفاده طولانی مدت از داروهای ضد روان پریشی است. برخی تحقیقات در مورد علل TD نشان می دهد که فنیل آلانین ممکن است باعث تحرکات ماهیچه ای TD شود.
خطرات آسپارتام
متخصصان پزشکی، از جمله دکتر جان اولنی، محقق برجسته در زمینه روانپزشکی عصبی، نگرانی های جدی را در مورد اثرات سمی عصبی این ترکیب مطرح کرده اند.همچنین برخی از بیماری ها نیز به این ماده نسبت داده می شود که می تواند ایجاد کننده یا تشدید کننده آن ها باشد.
از جمله این بیماری ها می توان موارد زیر اشاره کرد:
- دیابت قندی
- تشنج
- سردرد
- افسردگی
- حالات روانی
- پرکاری تیروئید
- فشار خون
- آرتروز
همچنین این ماده با ایجاد تشنج شدید و سرطان مغز در پستاندارانی مانند موش صحرایی و میمون ارتباط دارد. اما بررسی های رسمی انجام شده توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده و سازمان ایمنی غذا در اروپا نشان می دهد که هیچ شواهد ثابتی مبنی بر آسیب در انسان وجود ندارد. همچنین تاکنون گزارشی مبنی بر تاثیر آسپارتان بر سرطان یافت نشده است. اما با وجود اعلام بی خطر بودن از طرف سازمان غذا و دارو، تعدادی از دانشگاهیان برجسته هنوز در مورد ایمنی این شیرین کننده اظهار تردید کرده اند.
بیشتر بخوانید: مواد اولیه نوشابه
جایگزین های آسپارتام
کسانی که مایلند مصرف این ماده را در رژیم غذایی محدود کنند می توانند یک شیرین کننده طبیعی جایگزین را از لیست زیر را امتحان کنند:
- عسل
- شربت افرا
- شهد آگاو
- برگ های استویا
- شیره خرما، انگور و توت
اگرچه ممکن است گزینه های فوق نسبت به آسپارتام ترجیح داده شوند، اما افراد فقط باید از آن ها در مقادیر کم استفاده کنند. این مواد می توانند کالری بالایی داشته باشند، همچنین ارزش غذایی کم یا بدون ارزش غذایی می باشند. مقادیر بیش از حد نیز می تواند باعث پوسیدگی دندان شود.
جمع بندی
در این مقاله سعی کردیم فواید و مضرات آسپارتام را به طور کلی مورد برسی قرار دهیم. علیرغم تأیید مقامات سراسر جهان، هنوز بحث های زیادی پیرامون ایمنی آسپارتام وجود دارد. شواهد علمی اخیر نشان می دهد که مصرف منظم و طولانی مدت این ترکیب و سایر شیرین کننده های کم کالری تأثیرات منفی بر مدیریت وزن دارد. اما برای تأیید این یافته ها تحقیقات دقیق تری لازم است. شواهد کمی وجود دارد که نشان دهد مصرف گاه به گاه این ماده برای سلامتی کسانی که وزن مناسبی دارند مضر است. تاکنون شواهد خاصی مبنی بر ارتباط میان آسپارتام و سرطان به دست نیامده است. اما برای افراد چاق، مصرف منظم شیرین کننده های کم کالری ممکن است خطر بیماری های متابولیک از جمله دیابت نوع دو را افزایش دهد.
